بررسی سازگاری عملکرد نظام بانکی ایران در اجرای عقد مشارکت و قانون بانکداری بدون ربا و ارائه الگوی مطلوب عملیاتی

عقد مشارکت یکی از مهمترین روش های مورد نظر نظام اقتصادی اسلام است که بر اساس مبنای فقهی آن ، از در آمیختن سرمایه شرکاء شکل می گیرد و همه شرکا حق دخالت و نظارت بر فعالیت اقتصادی و مدیریت آن را دارند و تقسیم سود و زیان در انتهای فعالیت اقتصادی و یا قرارداد ، به نسبت سرمایه هر کدام از شرکاء است .اجرای صحیح عقد مشارکت نتایج مطلوب اقتصادی را در پی خواهد داشت . برخی از این نتایج عبارتند از : توزیع عادلانه درآمد ؛ کاهش فشارهای تورمی و هزینه تولید ؛ افزایش بهره وری ؛ افزایش سرمایه گذاری و اشتغال ؛ عدم نیاز به وثیقه ؛ توزیع ریسک و ...است . تجربه اجرای قانون عملیات بانکی بدون ربا در ایران نشان می دهد که در عمل اجرای این عقود با مشکلاتی رو به رو بوده است . مهمترین چالش هایی که بانک در اجرای صحیح قرارداد مشارکت با آن مواجه بوده است ، عبارتند از : لزوم نظارت و دخالت در فعالیت اقتصادی و در نتیجه استفاده از برخی ناظران که موجب افزایش هزینه های بانک می شود ، مشکل اطلاعات نا متقارن و بی اعتمادی به گزارش سود و زیان از طرف متقاضی ، نااطمینانی نسبت به نتایج فعالیت اقتصادی و در نتیجه ریسک سوخت شدن منابع و ریسک بازار و... .به علت نیاز عقد مشارکت به ارزیابی ، نظارت و محاسبه سود و زیان و احتمال وقوع زیان برای بانک و مشکلات دیگر ، بانک ها تمایل کمتری برای استفاده از این عقد به طور واقعی دارند و از آنجا که برای عقود مبادله ای نرخ سود پایین تری از سوی شورای پول و اعتبار تعیین می شود، بانک ها بیشتر به سمت استفاده از عقود مشارکتی با کارکرد بازدهی ثابت رفته اند . استفاده از عقود مشارکتی با بازدهی ثابت باعث شده است تا اولاً اهداف بانکداری اسلامی و قانون بانکداری بدون ربا محقق نشود و ربا عملاً در نظام بانکی باقی بماند و ثانیاً اعتماد مردم به بانکداری اسلامی از بین برود و ثالثاً از آنجا که ساختار نظام فعلی بانکداری ایران برای استفاده از عقود مشارکت محور ساخته نشده است ، عملیات جنبه صوری پیدا کرده و باعث ایجاد ناکارآمدی ، هزینه های اضافی و رانت عظیم برای اقشار خاصی از جامعه شده است . در این تحقیق سعی شده است ضمن نشان دادن ناسازگاری میان عملکرد نظام بانکی ایران در اجرای عقد مشارکت با استفاده از آمارهای مربوط به پس از اجرای قانون عملیات بانکی بدون ربا در بانک های استفاده کننده از این عقود و قانون عملیات بانکی بدون ربا و بررسی قرارداد ها و میزان پایبندی به قراردادها و نیز مطالعه اجرای روش های نوین تامین مالی مبتنی بر مشارکت در ایران، به ارائه الگویی مطلوب جهت اجرای بهینه مشارکت پرداخته شود ، الگویی که ضمن سازگاری با اهداف قانون عملیات بانکی بدون ربا ، مشکلات و نا رسایی ها و ریسک های موجود را نیز به کمترین حد ممکن برساند .